Ο Metternich, το Ευρώ και το Τέρας του Frankenstein

Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς 140 χρόνια απο την ενοποίηση της Γερμανίας σε μία κρατική οντότητα, κάτι που σηματοδότησε την έναρξη του μεγάλου εφιάλτη του Εθνικισμού για την Ευρώπη. Όμως δεν ήθελα να γράψω γι' αυτό. Ήθελα να γράψω για έναν "καλό" Εθνικισμό. Τον εθνικοαπελευθερωτικό εθνικισμό.

Γιατί, ώ γλυκιά εθνική υπερηφάνεια, μάθετε πως ο πρίγκηπας Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ήρωας εκ του ασφαλούς στην ελληνική Επανάσταση και μέγας καρεκλοκένταυρος του νεότερου ελληνικού "κράτους", πήδαγε -στα τέλη της δεκαετίας του 1810-αρχές 1820 στην Pisa, τη Mary Shelley, τη συγγραφέα του Frankenstein (or, The Modern Prometheus).

Σιγά τα ωά, θα μου πείτε με το δίκιο σας.

Βλέπετε, δεν ήταν και καμιά μεγάλη κατάκτηση η Mary Shelley. Καρακάξα στην εμφάνιση, η Shelley αποφάσισε κάποια στιγμή ότι αρκετά ανεχόταν το κέρατο που της φόραγε ο σύζυγός της, Ρομαντικός ποιητής και ενοχλητικός χορτοφάγος, Percy Bysshe Shelley.

Έτσι, ενώ το ζευγάρι βρισκόταν απο ανάγκη στην Pisa (επειδή είχαν φεσώσει τους πάντες στην Αγγλία) ήρθαν σε επαφή με τις διάφορες προοδευτικές ιδέες της εποχής, συχνά με τη μεσολάβηση του άλλου αλλοπαρμένου Ρομαντικού ποιητή - και όχι τόσο φανατικού άντρα - Λόρδου Byron, αλλά και με τις προοδευτικές προσωπικότητες που τις αντιπροσώπευαν.

Μια απο αυτές τις προσωπικότητες, ήταν κι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος - ο οποίος παρεμπιπτόντως είχε βάλει την ουρά του στα σκέλια όταν πρωτοέμαθε τα νέα για ένοπλη

επανάσταση μετά τη συνέλευση στη Βοστίτσα (αυτό που σήμερα οι κάτοικοί του ονομάζουν Αίγιο, επειδή το Βοστίτσα προφανώς δεν ταιριάζει με το επίπεδο και την αριστοκρατική τους καταγωγή...)

Ο Μαυροκορδάτος, λοιπόν, τα φτιάχνει με τη Shelley, και ανταλλάσσουν για κάποια χρόνια μια εξόχως γλυκανάλατη αλληλογραφία.

Εδώ χάνω το όποιο ενδιαφέρον είχα για το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα αλλά και για να διηγηθώ αυτή την ιστορία.

Πιό ενδιαφέρουσα όμως, για μένα, είναι η μέγιστη ειρωνία ότι, για την εποχή των Αυτοκρατοριών, η προοδευτική και ριζοσπαστική ιδεολογία που αντιπροσώπευε ο "καλός" πρίγκηπας Μαυροκορδάτος ήταν ο Εθνικισμός.

Με λίγα λόγια, είμαστε στην εποχή που οι λαοί έχουν αρχίσει να εξεγείρονται κατά της απρόσωπης, συγκεντρωτικής αυτοκρατορικής εξουσίας και της παρηκμασμένης, αιμομικτικής και ανάξιας αριστοκρατίας που αναπόφευκτα βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας και διαμοιράζει γαίες και αλλάζει σύνορα σαν να διαχειριζόταν τα αμπελοχώραφα των

προγόνων της.

Βέβαια ο Εθνικισμός δεν αφορούσε μόνο τους υπανάπτυκτους γύρω απο τη Μεσόγειο, τη Φιλική Εταιρεία, το Υψηλό Εμπόριο (Alta Vendita) των Καρμπονάρων και τη ρομαντική παραφιλολογία που συνεπήρε τις πλουσιότερες και δημοκρατικότερες κοινωνίες, αλλά όλη την αυτοκρατορική Ευρώπη.

Αυτό είχε αντιληφθεί ένας άλλος πρίγκηπας της ιστορίας μας, ο "κακός" πρίγκηπας Klemens von Metternich.

(Ο οποίος, παρεμπιπτόντως, ήταν πραγματικός πρίγκηπας - Klemens Wenzel Nepomuk Lothar, Fürst von Metternich-Winneburg zu Beilstein το πλήρες όνομά του, σε αντίθεση με τον Μαυροκορδάτο, ο οποίος λεγόταν πρίγκηπας μόνο και μόνο επειδή τον είχε πάρει στην αυλή του ο θείος του, Ιωάννης Καρατζάς. Ο Καρατζάς ήταν "ευγενής" επειδή είχε αγοράσει απο τον Σουλτάνο τον τίτλο του Χοσποντάρ (господар) της Βλαχίας έναντι αδράς αμοιβής. Ξεζούμισε τους ρουμάνους και την κοπάνησε νύχτα απο τις γαίες του, αφού πρώτα είχε μεταφέρει με τη συνοδεία του τη βουβωνική πανώλη απο την Ισταμπούλ στη Βλαχία, με αποτέλεσμα να χαθούν περίπου 60.000 ζωές, στην επονομαζόμενη "πανώλη του Καρατζά" - 'Ciuma lui Caragea' στα ρουμάνικα)

Ο "κακός πρίγκηπας" είδε στο πρόσωπο του Ναπολέοντα τί μπορεί να συμβεί όταν οι λαϊκές επαναστάσεις περνούν στα χέρια παρανοϊκών τυράννων . Ο κακός πρίγκηπας οσμίστηκε το μπαρούτι στον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων γύρω απο τη μελλοθάνατη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Και έκανε ό,τι περνούσε απο το χέρι του για να καθυστερήσει τη σύγκρουση των Μεγάλων Δυνάμεων. Όντας, μάλιστα, στην υπηρεσία των Αψβούργων - η αυτοκρατορία των οποίων ήταν η πλέον πολυσυλλεκτική απο άποψη διαφορετικών εθνικοτήτων - αντιλαμβανόταν τη σημασία του Εθνικισμού στις επερχόμενες ευρωπαϊκές συγκρούσεις και αντιστάθηκε σθεναρά στην απόσχιση εθνικών κρατών απο τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες - γι' αυτό και το ροζ παραμυθάκι που μαθαίνουμε για την ελληνική Επανάσταση τον παρουσιάζει ως αντιδραστικό δικτάτορα.

Ο "αντιδραστικός δικτάτορας" προσπάθησε - χωρίς ιδιαίτερο ζήλο, είναι η αλήθεια - να εκμοντερνίσει κάπως την υδροκέφαλη Αυστριακή αυτοκρατορία και να της δώσει παράταση ζωής, αντίστοιχα με τις προσπάθειές του να διατηρήσει το εύθραυστο κατεστημένο στην Ευρώπη.

Σήμερα, οι προσπάθειές του φαίνονται ουτοπικές. Σίγουρα ήταν αδύνατο να διατηρηθεί το μεσαιωνικό κατεστημένο, έστω αναθεωρημένο μετά τις ήττες του Ναπολέοντα. Το πραγματικό κίνητρο του Metternich ήταν όμως το να καμφθεί ο εθνικισμός. Και ως τέκνο της Γερμανίας, φοβόταν εναν συγκεκριμένο εθνικισμό. Τον γερμανικό.

Εμέις πιά, διδαχτήκαμε τα μαθήματά μας, σε επίπεδο αρχής τουλάχιστον και προσπαθούμε να κάνουμε περίπου ό,τι και ο Metternich. Με το ευρώ.

*******

Ο Ιούλιος Καίσαρας τα είχε πολύ ωραία ξεκαθαρισμένα τα πράγματα μέσα του. Οι βάρβαροι δυτικά του Ρήνου είναι Γαλάτες (Gallia est omnis divisa in partes tres και τα λοιπά) και οι βάρβαροι ανατολικά του Ρήνου είναι Γερμανοί.

Όμορφα. Τα χρόνια πέρασαν, οι Ρωμαίοι δεν κατάφεραν να υποτάξουν ποτέ τους Γερμανούς, οι οποίοι αν και τα κατάφερναν περίφημα σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας - απο τότε που ο Καρλομάγνος τους κατέβασε απο τα δέντρα και μετά, δηλαδή - δεν έφταναν και πολύ ψηλά ως κυρίαρχο έθνος εν γένει επειδή ήταν διαιρεμένοι διοικητικά σε μερικές δεκάδες κρατίδια, άλλα επισκοπικά, άλλα πριγκηπικά, άλλα βασιλικά, άλλα μερκαντιλιστικά και πάει λέγοντας.

Βέβαια, είχαν την ιδέα μιας χαλαρής ένωσης υπο τη μορφή της Αγίας Ρωμαικής Αυτοκρατορίας (το πρώτο Ράιχ αν θέλετε) αλλά όπως έλεγε κι ο Βολταίρος, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν ούτε Αγία, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε Αυτοκρατορία.

Τα χρόνια πέρασαν, με τους Γερμανούς χωρισμένους ωραία και καλά, μέχρι που κάποιοι βάρβαροι πολύ πολύ ανατολικά του Ρήνου - για την ακρίβεια τόσο ανατολικά που σήμερα τα μέρη τους είναι Ρωσσία και Πολωνία - αποφάσισαν ότι δεν πάει άλλο. Αυτοί οι βάρβαροι σύντομα έγιναν οι ισχυρότεροι όλων των Γερμανών. Ήταν οι Πρώσσοι. Με έναν στρατό που δεν το έβαζε ποτέ κάτω, ακόμα και αμέσως μετά απο καταστροφικές ήττες και με μια απίστευτα ευέλικτη διπλωματία, οι Πρώσσοι κατάφεραν τελικά το 1866 να βάλουν στη θέση της την παρηκμασμένη Αυστριακή αυτοκρατορία της ανορεξικής και ημίτρελης Σίσυ και του άντρα της Φραγκίσκου Ιωσήφ και να δημιουργήσουν την Βορειογερμανική Ένωση, μια πρώτη ενοποίηση μέρους του Γερμανικού Έθνους.

Οι προσπάθειες του Metternich είχαν πάει χαμένες και οι χειρότεροι φόβοι του αποκτούσαν σάρκα και οστά.

Germania auf der Wacht am Rhein (Η Germania σε επαγρύπνηση πάνω στον Ρήνο). Hermann Wislicenus, 1873

"Was ist des Deutschen Vaterland?"
Στίχοι: Ernst Moritz Arndt, 1813
Μουσική: Gustav Reichardt, 1825

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Είναι η Πρωσσία; Είναι η Σουηβία;

Είναι εκεί που ανθίζουν τα κλήματα στον Ρήνο;

Είναι στη Belt που πετούν οι γλάροι;

Ω όχι, όχι, όχι!

Η πατρίδα του πρέπει να είναι μεγαλύτερη!

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Είναι η Βαυαρία; Είναι η Στυρία;

Είναι εκεί που κορδώνονται οι αγελάδες των Μάρσων;

Είναι εκεί που βρίσκεται ο σίδηρος του Μάρκ;

Ω όχι, όχι, όχι!

Η πατρίδα του πρέπει να είναι μεγαλύτερη!

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Είναι η Πομμερανία; Είναι η Βεστφαλία;

Είναι εκεί που φυσάει η άμμος απο τις θίνες;

Είναι εκεί που βρυχάται ο Δούναβης;

Ω όχι, όχι, όχι!

Η πατρίδα του πρέπει να είναι μεγαλύτερη!

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Πές μου λοιπόν το όνομα αυτής της μεγάλης χώρας!

Είναι η χώρα των Ελβετών; Είναι το Τιρόλο;

Η χώρα και οι άνθρωποι με ευχαρίστησαν πολύ.

Αλλά όχι, όχι, όχι!

Η πατρίδα του πρέπει να είναι μεγαλύτερη!

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Πές μου λοιπόν το όνομα αυτής της μεγάλης χώρας!

Σίγουρα είναι η Αυστρία

Πλούσια σε τιμές και νίκες!

Αλλά όχι, όχι, όχι!

Η πατρίδα του πρέπει να είναι μεγαλύτερη!

Ποιά είναι η πατρίδα του Γερμανού;

Πές μου επιτέλους το όνομα αυτής της χώρας!

Όπου κι αν ηχείι η γερμανική γλώσσα

και άσματα στον Ουρανό ο Θεός άδει

Αυτή πρέπει νά'ναι! Αυτή πρέπει νά'ναι!

Αυτή, γενναίε Γερμανέ πες δική σου!

Αυτή πρέπει να είναι όλη η Γερμανία!

Ω Θεέ επουράνιε, κοίταξέ την

και δώσε μας τη δίκαιη Γερμανική ανδρεία

για να την αγαπάμε, πιστοί και καλοί!

Αυτή πρέπει νά'ναι! Αυτή πρέπει νά'ναι!

Αυτή πρέπει να είναι όλη η Γερμανία!

**

Οι Γερμανοί - δηλαδή οι Πρώσσοι - στράφηκαν προς τη δύση. Με αφορμή την Ισπανική διαδοχή, ο γερο Bismarck κατάφερε με χειραγώγηση μιας σειράς διπλωματικών εντάσεων να επιτύχει την κήρυξη πολέμου ανάμεσα στη Γαλλία και την Πρωσσία.

Εξασκώντας την Τέχνη του Προφανούς (ή αλλιώς της Κοινής Λογικής) οι Πρώσσοι στρατάρχες, χάρη στην πολύ ανώτερη οργάνωση και τον καλύτερο εξοπλισμό του στρατού τους, κατάφεραν να συντρίψουν τους Γάλλους στο Sedan και να αιχμαλωτίσουν τον Γάλλο Αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ'.

Ο Ναπολέων Γ' (αριστερά) με τον Otto von Bismarck, μετά την παράδοση των Γάλλων στο Sedan. O αυτοκράτορας Ναπολέων έχει παραδώσει το σπαθί του στον Bismarck (Πίνακας του 1878, απο τον Wilhelm Camphausen)

Επειδή όμως οι Γάλλοι είναι Γάλλοι και το έχουν στο αίμα τους να παραδίδονται, ήθελαν να το κάνουν και δεύτερη φορά. Η Τρίτη Γαλλική Αυτοκρατορία κατέρρευσε αυθημερόν, η Γαλλία συνέχισε να πολεμά και μετά απο μερικούς μήνες ξαναπαραδόθηκε, οριστικά αυτή τη φορά. Οι Γερμανοί μπήκανα στο Παρίσι στις 28 Ιανουαρίου του 1871. (Τους άρεσε τόσο πολύ που 70 χρόνια μετά ξαναμπήκαν).

Δέκα ημέρες πρίν απο την είσοδό τους στο Παρίσι, όμως, επειδή τους ενέπνεε η περιρρέουσα χλιδή, όρκισαν τον Hohenzollern Βασιλιά της Πρωσσίας Wilhelm Αυτοκράτορα όλης της Γερμανίας στην Αίθουσα των Καθρεπτών στις Βερσαλλίες.

Ήταν σαν σήμερα, πριν απο 140 χρόνια.

Die Proklamierung des Deutschen Kaiserreiches. Anton von Werner, 1885. Με τη λευκή στολή ο Bismarck. Πιό μπροστά του, κοιτάζοντας τον Αυτοκράτορα, ο Moltke.

Η Ευρώπη ακόμα το μετανώνει που το άφησε να συμβεί. Και οι Γερμανοί το ίδιο.

Για λόγους που έχουν αναλυθεί απο πολλούς και πολλές φορές, ο ανταγωνισμός της ενοποιημένης Γερμανικής οικονομίας με τις υπόλοιπες οικονομίες της Ευρώπης οδήγησε σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους.

Οι παρηκμασμένες δημοκρατίες καταλήγουν κάπως έτσι όταν βρεθούν αντιμέτωπες με μια μεγάλη κρίση...

Έφταιγαν αποκλειστικά οι Γερμανοί γι' αυτό; Φυσικά και όχι. Όμως ο Γερμανικός Εθνικισμός αποτέλεσε το πιο βολικό καταλύτη για τις εξελίξεις που ισοπέδωσαν την Ευρώπη και κόστισαν δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς.

Όταν το τείχος του Βερολίνου έπεφτε και το παρακολουθούσαμε στις τηλεοράσεις μας υπο τους ήχους των Scorpions, κάποιοι κρατούσαν την ανάσα τους, σκεπτόμενοι την μετέπειτα πορεία της έστω και βίαια αποναζιστικοποιημένης Γερμανίας.

Αυτός ο φόβος, αυτό το φάντασμα του Metternich, αποτέλεσε το κίνητρο για τη στενή σύνδεση της Γερμανικής οικονομίας με αυτή της υπόλοιπης Ευρώπης μέσω του Ευρώ, έστω κι αν αυτό σημαίνει ότι οι Γερμανοί αναγκάζονται να πληρώνουν τους κοπρίτες του Πάγκαλου (και τον τον Πάγκαλο μαζί μ'αυτούς).

Το Ευρώ - όπως μας διδάσκει τελικά ο έρωτας της Shelley με τον Μαυροκορδάτο - είναι μια πολιτική απόφαση και όχι μια οικονομική αναγκαιότητα. Είναι αυτό που μας βοηθάει να μην βλέπουμε το βράδυ στους εφιάλτες μας τη Merkel με κοντό μουστάκι να χαιρετά ναζιστικά.

Είναι η πλέον εφικτή έκφραση της αναγκαιότητας μιας Ενοποιημένης Ευρώπης, μιας Ευρώπης που θα έχει αφήσει πίσω της τους εθνικιστικούς εφιάλτες και τις Εθνικές Αναγκαιότητες, όπως την οραματίστηκε ένας απο τους μεγαλύτερους ευρωπαϊστές, ο Γάλλος Πρόεδρος Valéry Giscard d'Estaing.

Ο οποίος γεννήθηκε στο Koblenz, τη γενέτειρα του Metternich.

Και γεννήθηκε εκεί επειδή, το 1926, μετά την ταπεινωτική συνθηκολόγηση της Γερμανίας στον Πρώτο Παγκόσμιο το 1918, η Ρηνανία τελούσε ακόμα υπό Γαλλική κατοχή.

Ο Πρόεδρος Valéry Giscard d'Estaing ήταν παιδί κατακτητών.

Και στα 15 του, είδε τα πάντα να επαναλαμβάνονται απο την ανάποδη.

ΥΓ.1 Όσο η Γερμανία παραμένει ενωμένη, οι Ευρωπαίοι θα στηρίζουν το Ευρώ.

Κι εμείς θα καθυστερούμε την αναπόφευκτη πτώχευσή μας (sovereign debt default) και την επιστροφή στη δραχμή - ή την ανταλλακτική οικονομία με αυγά - μέχρι να δημιουργηθούν οι μηχανισμοί που αφενός θα επιτρέπουν την έξοδο αυτή, αφετέρου θα εγγυώνται τη σταθερότητα του Ευρώ παρά τις αποχωρήσεις των οπισθοδρομικών οικονομιών.